नेवाःतय्स पराम्परागत प्याखं, नाटक, दाफा म्ये, लोक म्येयात संरक्षण मदिक्क यानाच्वंगु दु। नेवाःतय्गु तःधंगु नखः स्वन्ति सिधय् धुकाः न्ह्याइगु मल्लकालीन जुजु सिद्धि नरसिंह मल्लं नेपाल संवत् ७६१ अथे हे वि.सं १६९७ सालय् न्ह्याका थकूगु कात्ति प्याखं थौंतक मदिक्क न्ह्यानाच्वंगु दु।

मल्लकालीन जुजु सिद्धि नरसिंह मल्लं थःगु राज्यय् च्वपिंत भय व त्रासमुक्त याय्गु नितिं थुगु प्याखं न्ह्याकूगु धइगु मान्यता दु। थुगु प्याखँंया सर्जक, स्रष्टा नापं प्रवर्तक सिद्धि नरसिंहया शिक्षागुरु पण्डित हरिवंश उपाध्याय व दिक्षागुरु विश्वनाथ उपाध्यायया सल्लाह कथं न्ह्याकूगु धकाः न्ह्यथनातःगु दु। शिक्षा गुरु हरिवंश उपाध्यायं नेवाः दुने न थीथी समुदाय धर्म, वर्गया ब्बति दइगु कथं तान्त्रिक गणप्याखंया नाटक दय्कूगु खः। उकिइ मध्ये नेवाः समुदाया द्यःलापाखे न्या लाय्गु, पुंपाखे, नुगः गुथीं हिरण्यकश्यप, श्रेष्ठ समुदाय कृष्ण, महाद्य, तण्डुकार ज्यापु जातीय समुदायपाखें ब्रम्हा, विष्णु, बराह व बौद्ध धर्माबलम्बीपाखे बुद्ध अवतार कथं ब्बति काय्गु याइ।

थुगु कात्ति प्याखंया मू भुमिकाय् जुजुया शिक्षा गुरु हरिवंश उपाध्यायया वंशज राजोपाध्यायपिंस नृसिंहया भूमिका म्हिता वयाच्वंगु दु। थुगु प्याखं मल्लकालया स्वम्ह जुजुपिंस परिकल्पना व श्रृजना याःगु खनेदु। न्हापा जुजु सिद्धि नरसिह मल्लं न्ह्याकूगुलि वया काय् श्रीनिवास मल्लं छु भचा तंगु खःसा लिपा योगनरेन्द्र मल्लं मेगु तनाः अझ जीवन्तता बिइगुलि योगदान बिउगु खः।

कात्ति प्याखंयात थौंतक जीवन्त यायेगु नितिं स्थानीय नाप स्थानीय सरकारया मू भूमिका खनेदु। न्हापा आर्थिक अभावं छु दँ कात्ति प्याखं दिउगु खः। आः यल महानगरपालिकां अक्ष्यकोष स्थापना याना बिइगु धुंकल। आः हाकनं न्हापा थे बांलाक न्ह्याकेगु जिम्मेवारी वःगु दु। न्हापा लच्छि तक न्ह्याइगु थुगु प्याखं लिपा स्वन्हु तक न्ह्याःगु खःसा छु ई लिपा दिउगु न दु। सकसिया मेहनतं आः तक न्ह्यानाच्वंगु दु।

नेवाःत थःगु तजिलजि म्वाकेगु नितिं मू भुमिका दु। गुगु भूमिका लिपा वनाः नं म्हितेमाःगु आवश्यकता दु। अझ थज्याःगु जात्रा, पर्व, नखः चखःयात संस्थागत याय्गु नितिं अझ नं ग्यसुग्यंगु भूमिका म्हितेमाःगु आवश्यकता अझं दनि। आः नं गुलिखें सांस्कृतिक जात्रा पर्व दिनाच्वंगु दुसा उकिया उत्खनन् यानाः उकियात नं जीवन्त याय्गु दायित्व अन्ततः नेवाःतय्गु खः।

थुखेपाखे नं झीसं ध्यान बीमाःगु आवश्यकता जुयाच्वंगु दु। खय्त ला गुलिखें दिनाच्वंगु जात्रा पर्वयात पुर्नजीवित याय्गु ज्या नं जुयाच्वंगु दु। थ्व सकारात्मक ज्या खत। थज्याःगु सकारात्मक ज्याया नितिं छप्पँ छधि जुयाः न्ह्याःवनेगु थौंया आवश्यकता खः।