संघीयता कार्यान्वयन जुइवं देय् या गां गामय् लँ दयेके धुंकूगु दु। राष्ट्रिय गौरवया परियोजनाया नामय् परियोजनात दँ दँनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु हे दु। निगूगु विश्वयुद्ध धुंका भौतिक पूर्वाधारया ज्या यक्को न्ह्यागु दु, व थुकियात हे ’विकास’या अवधारणा कथं कायेगु यात।हलियकं शक्तिशाली साम्राज्य दयेकूगु देसं भौतिक विकासया नापनापं आर्थिक प्रभुत्व स्थापित यायेगुलि देय्यात प्राकृतिक श्रोत साधन जबरजस्ती राज्यं कब्जा यायेगु याः।

थथे हे भौतिक पूर्वाधार निर्माण यानाः मानव श्रोत साधनया तःधंगु हद तक दोहन यानाः आर्थिक रुपं शक्तिशाली जुइगु याः। शक्तिशाली देय्या उपभोक्ता बजाः जुयाच्वंगु दु, अले उपिं नं न्हिया न्हिथं गरिब जुजुं वनाच्वंगु दु। थुकिया अर्थ हलिंन्यंकया भौतिक, आर्थिक, प्राविधिक नाप यक्को ख्यलय् याकन विकास जुगु स्वयेगु खःसा अज्याःगु विकासं दकलय् अप्वः फाइदा कयाच्वंगु आर्थिक व राजनीतिक रुपं शक्तिशाली देय्त हे प्राथमिक रुपं हे जुयाच्वंगु दु। विकास व समृद्धिया नारा नेपाःया राजनीतिइ अतिकं लोकंह्वाःगु दु।

सरकारं विकासया एजेण्डायात प्राथमिकता बियाः नं सामाजिक आर्थिक रुपान्तरणया निंतिं गुज्वःगु विकास माः? थी थी थाय् याःगु तजिलजि व उगु समुदाय याःगु विकासया इच्छा, अपेक्षा व आज्जु दयाच्वनि । अज्यागु विकासया अवधारणा दयेकेगु, जनताया माःगु व सरोकारयात म्हसिका नाप समुदाय तयेगु ब्बति दइगु विकासया परियोजना निर्माण यायेगु कुतः धाःसा नेपालय् खने दयाच्वंगु मदु। अज्यागु योजन दयेकेगुलि नेपाल सरकार, स्थानीय, प्रादेशिक, संघीय सरकारं विकासया अवधारणा, नीति, योजना दयेकेगु झ्वलय् समुदायया सरोकारयात बालाक्क स्वयाच्वंगु मदु।

उकि याना हे समदुया दुने हे द्वन्द्व ब्वलंका बिइगु दु। राज्यया विकासया मू आज्जु धइगु सामाजिक, आर्थिक, व सांस्कृतिक जीवनय् मानव जीवनयात अपूकेगु नाप सकारात्मक रुपान्तरण हयेगु जुइमाः। नेपालय् जुयाच्वंगु विकास निर्माण स्वयेगु खःसा विकासया केन्द्रय् समुदाययात म्हो जक प्राथमिकताय् तःगु खनेदु। अप्पो याना व्यापारी, ठेकेदार, बिचौलिया, निहित स्वार्थीतय्त दकलय् अप्वः फाइदा जुयाच्वंगु दु। न्याँ लानाः थःगु जीविका न्ह्याकाच्वपिन्स न्याँ लायेगु समुदाय लँ दयेकेधुंकाः थःगु परम्परागत लजगाः व बुँपाखें विस्थापित जूगु दु।

बजाः विस्तारलिसें छखे उमिगु परम्परागत जग्गा, मेखे उमिगु पेशा लाका यंकूगु दु। न्याँ लायेगु बस्तीइ मेमेगु समुदायया पूँजीपतितय्सं व्यापार याना वयाच्वंगु दु, अले न्या लायेगु व्यवसाय नं थःगु नियन्त्रणय् वःगु दु। उपनिवेशकालय् निसे हे हलियकं स्वयेगु खःसा साम्राज्यवादी शक्तिं आदिवासी जनजातिया भूमि कब्जा याःगु द्वलं द्वः दसु झीगु न्ह्यने यक्को हे दसु खने खु। नेपालय् जक स्वयेगु खःसा द्वलंद्वः बिघा थारु जग्गा शासक वर्गयात तयेस कब्जा याःगु दु। अथे हे भूमिसुधारया नामय् प्रभुत्वशाली वर्ग व समुदायं आदिवासी जनजाति व सीमान्तकृत समुदायया भूमि अतिक्रमण याना वयाच्वंगु दु।

थुलि जक मखु राज्यं विकासया नामय् सिमान्तकृत समुदाययात उखे थुखे यायेगु कुतः मयागु न मखु। गबलें विश्वविद्यालय दयेकेगु नामय्, गबलें अस्पताल दयेकेगु नामय्, गबलें देगः दनेगु नामय्, गबलें सतक विस्तार यायेगु नामय् भूमि अतिक्रमणं आदिवासी जनजाति व सीमान्तकृत समुदाययात दकलय् अप्वः लिच्वः लानाच्वंगु दु। थथे हे आः जुयाच्वंगु दकलय् लिपांगु घटना येँया बोझेनी, शंखरापुर, व ताप्लेजुङया मुक्कुमालुङय् जुयाच्वंगु घटनायात न कायेगु पाय्छी जुइ। बोजेनीइ विद्युत सबस्टेशन दयेकेत ३५० म्हसिबें अप्वो तामाङ समुदायपि विस्थापित यायेगु कुतः जुयाच्वंगु दु। विद्युत विकासया नामय् तामाङ समुदाययात थःगु पुख्र्यौली भूमिं विस्थापित यायेगु राज्यया योजनाया विरुद्धय् बोझेनीया तामाङ समुदायं थःगु बसोबासया अधिकार रक्षाया नितिं २०७६ सालनिसें निरन्तर सः तयावया च्वंगु दु।

जनताया सुरक्षाया नितिं ज्या यायेमाःपिं सुरक्षाकर्मीपि समुदायया छेँय् दुहां वनाः यातना बियाच्वंगु दु। थ्व विकासं यानाः तामाङ समुदायया भूमि अतिक्रमण जक मखु, राज्य आतंकया सृजना नं जूगु दु। विद्युत उत्पादन कम्पनीतय्गु स्वार्थी परियोजनाया कारणं समुदायतय्सं थःगु जग्गा त्वःतेमाःगु अवस्था विकास मखु, समुदाययात विनाश यायेगु योजना खः। अथेहे आदिवासी मेगु झीगु न्ह्यने मेगु घटना लिम्बू समुदायया ऐतिहासिक नाप सांस्कृतिक भूमि ताप्लेजुङया मुक्कुमलुङ समुदायपाखें संरक्षण व प्रवद्र्धन याना वयाच्वंगु मुक्कुमलुङयात २०५८ सालय् देवी पाथीभराया द्यः पलिस्था यानाः हिन्दू देगःया दय्का ऐतिहासिक संस्कृतिइ अतिक्रमण यायेगु ज्या जुल । लिम्बु आदिवासी तयेत थःगु ऐतिहासिक म्हसिकाय् अतिक्रमणया विरुद्ध संघर्ष यानाच्वंगु इलय् राज्यं स्वीकार यानाः मेगु केबुलकार परियोजना निर्माण न्ह्याकूगु दु।

ताप्लेजुङया विकासय् थ्व यात हे ईल्ह्वः कथं धायेत स्वतु। थ्व जक मखु, पाथीभरा क्षेत्र विकास समितिया गुरुयोजना कथं स्वंगू स्थानीय पालिकाया सलं सः रोपनी सामुदायिक जग्गा कब्जा याना व्यावसायिक आयोजनाया नितिं छ्यलाच्वंगु दु। थुकथं मुक्कुमलुङया आदिवासी लिम्बु समुदाययात राज्यया संलग्नतां यानाः सांस्कृतिक अतिक्रमण, सामुदायिक जग्गा कब्जा, व्यापारया नामय् स्थानीय समुदायया जीविकाय् अतिक्रमण जुयाच्वंगु दु। थ्व जक मखु, मुक्कुमलुङया प्राकृतिक वातावरणयात अतिक्रमण याइगु जक मखु, वन्यजन्तुयात विस्थापित यायेगु सम्भावना दुगु केबुलकार संचालनया नितिं वन फडानी नं जुयाच्वंगु दु।

थ्व विकासया मोडेलं छखे आदिवासी जनजातिया भूमि, जीवनशैली, संस्कृतिइ अतिक्रमण याःगु दुसा मेखे पाथिभरा क्षेत्रया विकासया नामय् मुक्कुमलुङयात व्यवसायीतय्त लःल्हानाच्वंगु दु। स्वाभाविक रुपं हे नाफाया निंतिं कयाच्वपि पूँजीपतिं समुदाययात छुं नं कथंया फाइदा बीत्यंगु मदु, छाय् धाःसा केबुलकार परियोजना चन्द्र ढकालया कम्पनीया नाफाया निंतिं छ्यलीगु जुइ । छगू कथं ऐतिहासिक पहिचान दुगु मुक्कुमलुङ विकासया नामय् नाफामुखी पूँजीपतितय्त मिइगु ज्या जुइ। राज्यपाखें मिइ धुंकूगु मुक्कुमलुङया ऐतिहासिक पहिचान संरक्षण जुइमखु।

थुगु आयोजनां मुक्कुमलुङयात व्यावसायिक प्रयोजनया निंतिं जक मिइगु व लिम्बुया ऐतिहासिक पहिचान ज्वनाः वयाच्वंगु मुक्कुमलुङया अस्तित्व हे मदया वने फु। थ्व परियोजनां स्थानीय सरकार व संघीय सरकारं छुं कर कायेफु, तर उगु करं ताप्लेजुङया जनता विशेष यानाः लिम्बु समुदायया भाषा, संस्कृति, सभ्यता विकास यायेत छ्यली मखु। राज्यं स्थापित याये चाहे जूसा ‘पाथिभरा’ म्हसिकायात स्थापित जुइ कथं ऐतिहासिक महत्व ज्वनाः वयाच्वंगु ‘मुक्कुमलुङ’ पहिचान मदया वनीइ । वास्तविकता छु धाःसा पूँजीवादी व्यापारीत अन मुक्कुमलुङया रक्षा यायेत वा ऐतिहासिक स्थलया प्रचारप्रसार यायेत केबुलकार संचालन यायेत वंगु पक्का न मखु।

थौंकन्हय् संचालन जुयाच्वंगु स्थानीय अर्थतन्त्रयात स्यंकेत व पर्यटनया नामय् संचालन जुयाच्वंगु व्यापारपाखें नाफा कमे यायेत मुक्कुमलुङ वंगु खः। थुकिया निंतिं वं राजनीतिक नेतृत्व, प्रशासन, स्थानीय च्वपि तक न्यानाः काये धुकुगु दु। थुकियात पूँजीपतिं राज्य, राजनीतिक नेतृत्व, जनप्रतिनिधियात गुकथं शोषण यायेफइ धइगु छगू नमूना कथं काय्छि । मुक्कुमलुङय् दयेकाच्वंगु केबुलकार परियोजनाया विरुद्ध स्थानीय जनता ल्वानाच्वंगु दु, अले बोझेनीया तामाङत भूमि अतिक्रमण विरुद्ध ल्वानाच्वंगु दु। विकासया नामय् राज्यं जबरजस्ती बल छ्यलाच्वंगु दु।

तर सरकारं न त प्रभावितपिंलिसे सहलह यानाः समाधान मालेगु कुतः यानाच्वंगु दु, न त संघर्षरत जनतायात जुयाच्वंगु उत्पीडन दिकेत इच्छुक जुयाच्वंगु दु। आदिवासी जनजाति व सीमान्तकृत समुदायया आन्दोलनयात थःगु भूमि, संस्कृति, मर्यादित जीवनया स्वामित्व व नियन्त्रणया निंतिं ग्वाहालि यायेगु अत्यावश्यक खः।