कार्तिक महिना धार्मिक महिना खः । कार्तिक महिनाय् थीथी कथंया धार्मिक क्रियाकलाप अप्वः हे जुइगु याः । धर्मकर्म यायेगु महिनाया रुपय् माने याना वयाच्वंगु कार्तिक महिनाय् हिन्दू व बौद्धतय्सं उतिकं श्रद्धा भक्तिपूर्वक थीथी कथं द्यःया आराधना, पूजा पाठ, भजन कीर्तन यायेगु याइ । कार्तिक महिनाय् मोहनि स्वन्ति थेंज्याःगु नखःचखः लाःसा चण्डी पाठ, देवी भागवतया बाखं, विष्णु पुराण थेंज्याःगु बाखं न्यनेगु याइ । कोजाग्रत पुन्हिं निसें सकिमिला पुन्हि लछि तक नेवाःतय् छेँय् छेँय् आलःमत  च्याकेगु याइ । उकथं हे थुगु लछिया दुने प्यम्ह नारायण दर्शन यायेगु याइ । उगु इलय् नारांद्यःया थाय् मेला नं जुइ । प्यम्ह नाराद्यं मध्ये इचंगु, चाँगु, विशंखु व शेष नारायण द्यःया थाय् मेला जुइ । 

चोभाःया सुवर्णगिरी कक्षपाल पर्वत स्थिति आनन्दादि लोकेश्वरय् नं कार्तिक महिनाय् मेला जुइ । चोभारय् जुइगु थ्वहे मेला झ्वलय् लोकेश्वरया विहारय् हरिबेधिनी एकादशी निसें पुन्हिं तक न्यान्हु भक्तजनतय्सं परम्परागत पारपाचुकेगु निंतिं माय् अवसं व्रत च्वनी । मिसापिं थःछेँय् वनाः च्वनाच्वंगु इलय् ताः ई तक भातं सःतः मवल धाःसा मिसापिं माय् अवसं च्वनेगु चलन दु । अपसं च्वनीपिसं सिसाबुसा तकं नये मजिउगु थुगु व्रत सितिमिति सुं नं च्वनेगु मयाः । लः जक न्यान्हु तक अपसं च्वनेमाःगु थ्व व्रतया झ्वलय् न्हिथं छगू तीर्थय् वनाः म्वः ल्हुइमाःगु नियम दु । थुकथं म्वः ल्हुइत वनेगु झ्वलय् आदिनाथ लोकेश्वर विहारया गुरुमा वा भिक्षुणी छम्ह न्ह्यःने च्वनाः व छम्ह ल्युने च्वनाः अपसं च्वंम्हेसित दथुइ तयाः तीर्थय् म्वः ल्हुकेत यंकी । थुकथं म्वः ल्हुइकेगु झ्वलय् न्हापांगु न्हिं हरिबोधिनी एकादशी कुन्हु क्वय्ना चक्र तीर्थय् द्वादशी कुन्हु नख्खु तीर्थय, त्रयोदशी कुन्हु ज्ञानतीर्थय्, चतुर्दशी कुन्हु क्वय

गाः तीर्थय व सकिमिला पुन्हि कुन्हु च्वय्गाः सुरक्षण तीर्थय् वनाः म्वः ल्हुया द्यःया दर्शन याइ । न्हिथं थुकथं म्वः ल्हुया वःपिं अप्सं च्वंपिं मिसातय्त पान्जु स्वपासः लः त्वंकेगु याइ । थुकथं लः त्वनेधुंकाः न्हिछि छुं नं नये मजिउ । तर नय् पित्यात धाःसा लः जक त्वनेदइ । सुं नं अपसं च्वंपिं मिसापिं थः च्वनागु बहालं पिहां वने दइमखु । अपसं च्वंपिं मिसापिसं न्हिछि धयाथें बुद्धया धर्म देशना, बाखं न्यनेगु, भजन हालेगु व बहनी द्यःयात आरती बीमाःगु चलन दु । 

थ्व व्रत न्ह्याम्हेस्यां काःसां जिउ । थुकी जातभातया भेदभाव मदु । खय्त ला थुगु व्रत नेवाः संस्कार व संस्कृति कथं न्ह्याना वयाच्वंगु परम्परागत लिसे धार्मिक ज्या जूसां नं गैर नेवाःतय्सं नं थुकी ब्वति कया वयाच्वंगु दु । बौद्ध नेवाःतय्सं नाला वयाच्वंगु आदिनाथ लोकेश्वर विहारय् च्वनीगु थुगु व्रतय् हिन्दूतय्सं नं ब्वति कायेगु यानाच्वंगुलिं थुगु व्रतयात धार्मिक सहिष्णुताया रुपय् कायेगु याः । 

नेवाःतय् परम्परागत माय् अपसं व्रत च्वनेगु झ्वलय् नेवाःत स्वयां नं गैर नेवाःतय् ल्याः अप्वया वनाच्वंगु दु । नेवाःतय् थःगु हे मौलिकपन दुगु संस्कार यायेगु झ्वलय् थुगु व्रत च्वनीबलय् छेँजःया दुजःपिसं नं निसी यायेमाः, छेँय् लाथेपाथे याये मजिउ, च्वय्क्वय् यायेमजिउगु धार्मिक मान्यता दु । छुं जुयाः छेँजःपिसं निसी मयात धाःसा वा चोखोनीति मयात मयात धाःसा, नयेधुंकूगु भू अथें हे त्वःता तल धाःसा व्रत च्वनी म्हेसित थीथी कथंया ल्वचं कइगु धार्मिक मान्यता दु । थुकथं व्रत च्वंम्ह म्हं मफुत धाःसा पान्जुं धाःथें क्षमा पूजा यातधाःसा ल्वय् लनिगु, मनया इच्छा पूवनीगु, थीथी कथंया ल्वय् नं लनिगु, छेँजःयात नं भिं जुइगु व सुख, शान्ति ऐश्वर्य चूलाइ धइगु जनविश्वार दु । 

थुकथं नेवाःतय्सं थुगु व्रत च्वनेगु झ्वलय् छेँजःपिसं नं धार्मिक विधि कथं नियमय् च्वनेगु व व्रत च्वनेगु क्वचायेवं विशेष पूजा यायेमाःु, भ्वय् नकेमाःगु चलन दु । तर गैर नेवाःतय्सं थज्याःगु धार्मिक ज्या यायेबलय् विशेष पूजा यायेम्वाःगु व भ्वय् नकेम्वाःगुलिं नेवाः मिसात स्वयां गैरनेवाः मिसापिं व्रत च्वनीगु ल्याः अप्वया वःगु खः । नेवाः मिसापिसं व्रत च्वनेगु क्वचायेवं पुरुजु पुरोहित तयाः विशेष पूजा यायेमाः व पूजा क्वायेवं भाःत दुपिसं भाःत वयाः नापं यंकेमाःगु चलन दु । थुकथं भाःतं काःवयेधुंकाः थःथिति व जःलाखःलापिंत नं भ्वय् नकेगु चलन दु । गुलिसितं भाःतं काः मवल धाःसा मेम्ह सुं नं मिजं नं ब्वना यंकल धाःसा उम्ह मिजं लिसे इहिपा यायेगु चलन दु । थुकी व्रत च्वनीम्ह मिसाया नं मञ्जुरी दयेमाः । थःत मयःम्ह मिजं जुल धाःसा मिसां अस्वीकार यायेफु । मेता खँ यदि भाःतं काःमवल धाःसा उमि दथुइ पारपाचुके जूगु तायेकी । थ्व छगू परम्परागत पारपाचुकेगु चलनया रुपय् कयातःगु दु । 

थुकथं व्रत च्वनेगु झ्वलय् गैर नेवाः मिसातय्सं आः वयाः थः खुसीं व्रत च्वनेगु व सौखया रुपय् नं व्रत च्वनाः थःत यम्ह मिजंम्ह पासायात व्रत क्वचाइगु न्हिं कुन्हु सःतेगु चलनया कारणं नं व्रत च्वनीपिं मिसापिनिगु ल्याः अप्वया वनाच्वंगु दु । 

परम्परागत चलन कथं नेवाः संस्कार कथं थःछेँय् च्वनाच्वंम्ह मिसायात भाःतं काःमवल धाःसा पारपाचुके यायेगु कथं थ्व व्रत च्वनीगु खः । थुगु सामाजिक परम्परा आः तक नं न्ह्यानाच्वंगु दु ।