जेनजी आन्दोलन ताःलायेवं अन्तरिम सरकार गठन जुइधुंकाः प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारीया सः पिहावःगु दु । आन्दोलन घोषणा जूगु इलय् प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारीया सः गुगुं नं जेनजी समूहपाखे वःगु मदु । छु संसदीय प्रणाली असफल जुयाः प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी प्रणाली अनुसरण यायेगु ई वःगु खःला ? प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी प्रणालीया सकारात्मक व नकारात्मक पक्ष छु छु खः ? छु प्रत्यक्ष कार्यकारी निर्वाचित जुइगु प्रणाली राजनीतिक स्थायित्व हे खः ला ? यदि प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी प्रणाली वनिइगु खःसा प्रधानमन्त्रीइ प्रणाली खः कि राष्ट्रपतीय प्रणाली ? थुगु बिषयया बहस जूगु मदुनि ।

आःया इलय् धाःथे राजनीतिक अस्थिरता जूगुलि जक समाधानया निंतिं प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी खः ला ? धइगु न्ह्यसः ब्बलंगु मखु ला ? थ्व हे न्ह्यसः छगू भावनात्मक व प्रतिक्रियात्मक न्ह्यसः जक मखु, शासकीय स्वरूप थेजाःगु महत्वपूर्ण मुद्दा जूगुलि थजाःगु सैद्धान्तिक पक्षयात कयाः दुग्यंक लिच्वः वइगु कथं वस्तुनिष्ठ अध्ययन यानाः ठोस निष्कर्ष पिकाये फतधाःसा जक बालागु लँपुइ वनेफइ । आःया शासकीय स्वरूप व निर्वाचन प्रणाली कथं छुं नं पार्टीं स्पष्ट बहुमत काये मफुगुलि हे स्थिर सरकार दकये फयाच्वंगु मदु । संसद्पाखे प्रधानमन्त्री निर्वाचित जुइगु संसदीय प्रणाली हे राजनीतिक अस्थिरता व संकटया मू स्रोत कथं कायेगु यानाच्वंगु दु ।

थथे असफल व अस्थिर प्रणालीपाखे सट्टा राजनीतिक स्थायित्वया निंतिं हे जनतापाखे प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी प्रणाली वनेमाःगु खँ पिहांवःगु खः । नेपाःया राजनीतिया थौंया संकटया समाधान धइगु निर्वाचित कार्यकारी प्रणालीया बहस जूगु खनेदु । नेपालय् आःतक स्वयेगु खःसा छगू हे पार्टीं स्पष्ट बहुमत काःगु धइगु २०४८ व २०५६ य् कांग्रेसं स्पष्ट बहुमत काःगु खः । तर स्थिर सरकारया प्रत्याभूति याये मफुलि हे निक्वलं मध्यावधि निर्वाचन घोषणा यानाः अस्थिरताया कासा सुरु जूगु खः । अथे हे २०७४ य् एमाले व माओवादी एकीकरण लिपा तत्कालीन नेकपा न अत्याधिक बहुमत हःगु खः । तर लिपा पार्टी दुने ब्वलंगु आन्तरिक विवाद व शक्ति संघर्षया हुनि निक्वः तक प्रतिनिधिसभा विघटन यायेगु ज्या जुल । वयां लिपा नेकपा नं विभाजित जूगु खः । थथे स्वयेगु खःसा प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारीया प्रस्ताव सकारात्मक बहस जुइगु अस्वाभाविक नं मखु ।

सत्ताया कासाय् राजनीतिक अस्थिरताया चक्रव्यूह व प्रधानमन्त्री, मुख्यमन्त्री, मन्त्री जुइगुलि राजनीतिक कःमितय्सं छु गज्याःगु ज्या याइ धइगु नं झीसं मस्यूगु मखु । केवल शासकीय स्वरूपय् जक मखु, लोकतन्त्र व संविधानय् न्ह्यसः वइगु याः । छु ई न्ह्यः जक स्वयेगु खःसा बागमती प्रदेशय् नेपाली कांग्रेसं थःगु दलया मुख्यमन्त्रीयात चिइका कांग्रेस छम्ह नेता मुख्यमन्त्री जुइगु कासा म्हितूगु खः । केवल राजनीतिक स्थिरताया निंतिं, लोकतन्त्र व संविधानया भविष्यया निंतिं नं शासकीय स्वरूपयात कयाः न्हूगु लँपु मालेगु पाय्छि जुइ ।

प्रत्यक्ष निर्वाचित प्रधानमन्त्री कि राष्ट्रपति ?

माओवादी व उपेन्द्र यादवपिसं न्हापांनिसें प्रत्यक्ष निर्वाचित राष्ट्रपतीय प्रणालीया खँ मल्ह्वगु मखु । अथे हे राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी, जनमत पार्टी नं प्रत्यक्ष निर्वाचित प्रधानमन्त्री प्रणालीया खँ तया वयाच्वंगु हे खः । संसदीय लोकतन्त्रया पक्षधर कांग्रेस, एमालेपाखे शासकीय स्वरूपया न्हूगु बहसया बारे आः तक थःपिनि खँ पितहःगु मदुनि । जेनजी न्ह्यलुवातय्स थ्व हे वइगु फागुन २१ गते प्रधानमन्त्रीया प्रत्यक्ष निर्वाचन जुइमाःगु माग तया वयाच्वंगु खः । तर वास्तविकता छु खः धाःसा थुगु प्रतिनिधिसभाया निर्वाचनपाखे प्रधानमन्त्रीया प्रत्यक्ष निर्वाचन जुइ फइ मखु । छाय् धाःसा संसद मदयेकं संविधान संशोधन यायेगु सम्भव मदु व संविधान संशोधन मजुइकं शासकीय स्वरुप हिले फइ मखु । यदि शासकीय स्वरूप हिलेगु खःसा थुकिया पक्षधरतय्स उगु एजेन्डा कया वइगु निर्वाचनय् जनताया थाय् वनेमाः व संसद्पाखे संविधान संशोधन याये फइ । अथे मखुसा व राजनीतिक मचा पहः जक जुइ ।

प्रत्यक्ष निर्वाचित प्रधानमन्त्री प्रणाल अन्तर्राष्ट्रिय गुकथं दु

प्रत्यक्ष निर्वाचित प्रधानमन्त्री प्रणाली अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यास व लिच्वः गुकथं दु धकाः नं स्वयेमाली । थथे प्रत्यक्ष निर्वाचित प्रधानमन्त्री प्रणाली याःगु छगू हे जक देय् इजरायल खः । सन् १९४८ य् स्वतन्त्र व सार्वभौम राष्ट्र जूगु इजरायल । सन् १९९६ निसे २००१ तक प्रत्यक्ष निर्वाचित प्रधानमन्त्रीय प्रणाली अंगीकार याःगु खः । सन् १९९६ निसे २००१ तकया दुने स्वकः तक प्रधानमन्त्रीया निर्वाचन जूगु खः । सन् १९९६ य् न्हापांगु प्रधानमन्त्रीया प्रत्यक्ष निर्वाचनय् बेन्जामिन नेतान्याहु निर्वाचित जूगु खः । संसद् नाप ल्वापु जुयाः सरकारं माःगु कानुन तकं दयेके मफया स्वदँ लिपा हे मेगु निर्वाचन यायेमाःगु खः । सन् १९९९ य् हाकनं निक्वःगु निर्वाचनय् एहुद बाराक निर्वाचित जुल ।

बाराक सरकार न नेतान्याहु थें निदँया दुने सत्ता त्वःते माल । हाकनं सन् २००१ य् स्वक्वःगु निर्वाचनपाखे एरियल स्यारोन निर्वाचित जुल । स्यारोन सरकार नं समस्याया समाधान याये मफया सन् २००१ य् संविधान संशोधन याना हाकन इजरायल संसदीय प्रणालीइ लिहा वनेमाःगु खः । बेलायत, भारत, जापान, क्यानडा, अस्ट्रेलिया, जर्मनी, इटाली, बेल्जियम, स्पेन, इजरायल, पाकिस्तान, बंगलादेश लगायत ६० गु स्वयां अप्वः देशं संसदीय प्रणाली अनुसरण याःगु खने दुसा अमेरिका, ब्राजिल, मेक्सिको, नाइजेरिया, केन्या, इन्डोनेसिया, फिलिपिन्स, दक्षिण कोरिया, कोलम्बिया, पेरु, चिली, अर्जेन्टिना, घाना, इजिप्ट, ताइवान लगायत करिब २५ गू स्वयां अप्वः देशं राष्ट्रपतीय प्रणाली अनुसरण याःगु खनेदु । फ्रान्स, पोर्चुगल, युक्रेन, श्रीलंका, फिनल्यान्ड, रोमानिया लगायत देशं अर्धराष्ट्रपतीय प्रणाली अनुसरण याःगु खनेदु ।

राष्ट्रपतीय प्रणाली स्वयेगु खःसा अमेरिका, संसदीय लोकतन्त्रया मिखां स्वयेगु खःसा बेलायत व अर्धराष्ट्रपतीय प्रणालीइ फ्रान्स उदाहरणीय व सफल देश माने यायेमाः । तर थ्व फुक्कं देय् युरोप व अमेरिका सम्पन्न देश खः । यदि नेपालय् न राष्ट्रपतीय वा प्रधानमन्त्रीया प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी प्रणाली अनुसरण यात धाःस सर्वसत्तावादी व अधिनायकवादी सत्ताया लँपुइ वनेगुलि तःधंगु जोखिम दु । छाय् धाःसा संसदपाखे निर्वाचित जूम्ह प्रधानमन्त्री सर्वसत्तावादी व अधिनायकवादी जुइत स्वइगु स्वभाविक खः । थथे जनतापाखे प्रत्यक्ष निर्वाचित जुइगु इलय् अज्याःगु हे प्रवृत्ति मजुइ धकाः धाये फइमखु । राजनीतिक अस्थिरताया अन्त्य याये हे माः । तर स्थिरताया नामय् अधिनायकवादी वा सर्वसत्तावादी प्रणाली अनुसरण मेगु हाकन छगू गल्ती जुइफु । उकिइ अधिनायकवाद वा सर्वसत्तावाद स्वयां म्हो हानिकारक अस्थिर सरकार जुइफु । उगु वास्तविकतापाखे शिक्षा कयाः न्ह्याःवनेगु हे लोकतन्त्रया भविष्यया निंतिं बांलाःगु लँपु जुइफुु । देय्या निंतिं प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी प्रधानमन्त्री माःगु खःसा बांलाक बहस व छलफल मयासे न्ह्याः वनेमजिउ ।