ज्यापु दिवस व ल्यायम्हतयगु भूमिका
- जुजुमान महर्जन
थौं झिंस्वक्वःगु ज्यापु दिवस । दँयदसं हनीगु यःमरि पुन्हिया दिनस हनीगु ज्यापु दिवस थुगुसी नं थीथी ज्याझ्वः यासें हनीगु जूगु दु । थ्वहे झ्वलय् साँस्कृतिक दिवसकथं हनावयाच्वंगु थुगु दिवसयात न्हापा छगू हे जाति विशेषया दिवस कथं नालेगु ज्या जुयाच्वंगु खःसा थौंकन्हय् थ्व झीगु पहिचान ल्यंकेगु ज्याझ्वः कथं नं कयाहःगु खनेदु ।
तर थुकियात फुक्क नेवाःतयसं झीगु पहिचानया ज्याझ्वः खः धकाः नालाकाये फयाच्वंगु मदु । अथेखःसां थौंकन्हय् थुगु दिवसं ब्यापकता कया वनाच्वंगु खँयात नं अस्वीकार धाःसा याये फयाच्वंगु मदु । नापं सकसिगु दिवसया कथं स्वीकार याकेगु नितिं नं यक्व हे ज्या यायेमाःगु नं खनेदु ।
ज्यापु दिवसपाखें झी नेवाःतयगु साँस्कृतिक पहिचान ल्यंकेगु नितिं जक मखु, लोप जुजुं वनाच्वंगु झीगु मौलिक संस्कृतियात संरक्षण व संबद्र्धन यायेगु नितिं नं यक्व हे ज्या जुयाच्वंगु खनेदु । विशेष यानाः बाजं स्यनेगु, मिसा पुचः नीस्वनाः झीगु साँस्कृतिक जागरण हयेगु नापं थःगु सीप विकासया नितिं अग्रसर जुइत ताःलानाच्वंगु व तिसा वसःयात प्रबद्र्धन यायेगु ज्या थुगु दिवसपाखें जागरण हयेगु नितिं ताःलाःगु खनेदु ।
‘न्हापा झीगु परम्परागत वसःया गुगु मान्यता दुगु खः, उकिया छ्यलाबुला बुलुहुँ बुलुहँ न्हनावंगु खःसा जब ज्यापु दिवसया शुरुवात जुल, अनंनिसें झीगु तिसा वसःया ब्वज्या जक मखु, थुकियात थःगु हे भाःपियाः तीगु, पुनेगु ज्यां झीगु पहिचानयात ल्यंकेगु ज्या जुल ।’ ज्यापु संस्कृति विकास कोषया छ्याञ्जे सन्तकुमार महर्जनं धयादी । वयकःया कथं थुकिं झीगु वसः, तिसाया संरक्षण व प्रबद्र्धन जक मखु, झी नेवाःतयत लजगाःया सिर्जना नं यानाब्यूगु दु । थाना कापःया वसः पुनेगु नापं थीथी डिजाइनं यानाः मनूतयसं थुकियात लजगाःया अवसर चूलाकाब्यूगु खनेदु ।
अथे हे लोप जुजुं वनाच्वंगु न्यापु सिखः, माकःसि, तायो आदि तिसा नं ज्वेलर्सय् तकं ब्वयेगु ज्या न्ह्याःगु दु । थ्व छगू नं उपलब्धि खः ।
झीगु पहिचान धइगु हे झीगु भाषा, संस्कृति खः । तर थ्व भाषा, संस्कृतियात ल्यंका तयेगु ज्या झीगु गुलि दायित्व दु, उलि हे सरकारयागु नं खः । झीगु संस्कृति लोप जुइगु धयागु मात्र ज्यापु, वा नेवाःतयगु पहिचान जक लोप जुइगु मखु, थ्व नेपाःया म्हसीका हे लोप जुइगु खः । विशेष यानाः नेपाःया साँस्कृतिक पहिचान न्ह्यब्वयेगु झ्वलय् नेपाःया थीथी जातिया संस्कृति, भेषभुषायात न्ह्यब्वइगु खः, उमिगु हे हुलाप्याखं, गीतसंगीत न्ह्यब्वइगु खः । थथे जूगुलिं थ्व केवल नेवाःतयगु जक पहिचान मखु, समग्र नेपाः देशयागु हे पहिचान खः ।
पहिचानया आन्दोलन जुयाच्वंगु इलय् सरकारं थुकियात गुकथं प्रबद्र्धन यायेमाःगु खः, अजाःगु ज्या जुयाच्वंगु खनेमदु । अथेहे थीथी परिस्थितिं यानाः ल्यायम्हत नं थुकी आकर्षित जुयाच्वंगु मदुसा थीथी संघसंस्थां नं थुकियात गुकथं बिकास यायेगु वा ल्यायम्हतय्त आकर्षित यायेगु खः धइगु छगू नीति हे दयेकाः न्ह्याःवनेगु ज्या नं जुयाच्वंगु मदु ।
न्हापां संस्कृति ल्यंकेगु ज्याया नितिं आपालं बुँ, आयस्ता तइगु खः । तर आःया अवस्था अथे मखयेधुंकल । ‘न्हापाथें आः नेवाःतय्गु बुँ मदय्धुंकूगु अवस्था दु, उकिं लजगाःया नितिं पिने ज्या याः वनेमाःगु अवस्था दुगुलिं नं थौंकन्हयया ल्यायम्हत थुगु खँय् आकर्षित जुइ फयाच्वंगु मदु ।’ कोषया छ्याञ्जे सन्तकुमारं धयादी, ‘अथहे न्हापाथें मनोरञ्जनया साधन धइगु सीमित जक दुगुलिं उकिया माध्यम धइगु दाफा, जात्रा वा थीथी नखःचखःया इलय् क्यनीगु प्याखं खः । तर थौंकन्हय् मनोरञ्जन यायेगु माध्यम यक्व हे दुगुलिं नं ल्यायम्हत थुखेपाखे आकर्षित जुइ फयाच्वंगु मदु ।’
खयतला ल्यायम्ह पुस्तायात आकर्षित यायेगु खःसा झीगु संस्कृतियात नं परिमार्जन यायां यंकेमाःगु खनेदु । ‘थौंकन्हय् ल्यायम्ह पुस्तात धिमेपाखे आकर्षित जूग छगू कारण धइगु मिस्तयसं नं बाजं थानाः खः धाःसां पाइमखु ।’ महर्जनया धापू दु । न्हापा मिस्तय्सं नासः द्यः थी मज्यू धकाः थीकी मखु, तर थौंकन्हय् मिस्तयसं हे बाजं थायेगु जक मखु, इहिपाया इलय् बाजं थाइपिं तकं मिसापिं जुइधुंकूगु दु । अथेहे बाजं स्यनीबलय् नं मिसातयगु उपस्थितिं यानाः मिजंत नं आकर्षित जुयाच्वंगु धापू महर्जनया दु ।
खास हे ल्यायम्ह पुस्तायात आकर्षित यायेगु ज्या गबले तक यायेफइमखु, झीगु संस्कृति ल्यंकातयेगु अभियान ताःलाइमखु । उकिं थजाःगु ज्याया नितिं अलग्ग हे ज्याझ्वः वा नीति आःया आवश्यकता खः ।
झीसं जक यानाः नं थुकियात ल्यंकातये फइमखु, सरकारं नं विशेष च्यूताः तयाः थुगु संस्कृति ल्यंकेत अनुदान बीमाःगु खनेदु । यदि थुगु ज्यापाखें हे थःगु जीवन न्ह्याकेफइगु खःसा ल्यायम्हत स्वाभाविक कथं आकर्षित जुइ । ‘थुकिया नितिं साँस्कृतिक पर्यटनया विकास यायेमाःगु आःया आवश्यकता खः । विशेष यानाः विदेशीत झीगु संस्कृति स्वयेत, अध्ययन यायेत वइगु खः । थुकियात व्यवस्थापन यानाः न्ह्याकेगु खःसा झीगु संस्कृति ल्यंकेत नं तिबः जू वनी । थ्व धइगु सरकारया नं दायित्व खः ।’ कोषया छ्याञ्जे महर्जनं धयादी ।
कोषपाखें दँयदसं ज्यापु दिवस हनेगु नितिं संयोजनया भूमिका म्हिताच्वंगु दु । थुकिं यानाः नं नेपाःया विशेष यानाः नेवाःतयगु संस्कृति संरक्षणया ज्याय् तिबः जुयाच्वंगु दु । तर ल्यायम्हत धाःसा उलि खनेमदु । ल्यायम्हत धइपिं ‘सेतु’या ज्या याइपिं खः, पुलांगु पुस्ता व न्हूगु पुस्ताया दथुइ ।
तर झीगु बाजागाजा स्यनेगु नितिं भचा ई बियां जक मगाः । थुकिं यानाः लजगाःया हुनिं जीविकोपार्जनया नितिं हे समस्या वइगु खँ कनादिसें महर्जनं थुकियात गुकथं ‘सर्भाइभ’ जुइगु खः, उकिया नितिं नं सरकारं पहल यायेमाःगु खँ धयादिल । खयतला बाजं स्यनेगु जागरण हयेगु नितिं येँ महानगरपालिकालिसे जानाः थीथी त्वालय् बाजं नं ब्यूगु खः । थुकिंयानाः येँया छुं छुं थासय् बाजं सयेकेगु जागरण नं ब्वलंगु खनेदु, महर्जनं थःगु अनुभव कनादी ।
बाजंया निरन्तरता बीगु नितिं आर्थिकया नापनापं थुकिइ दइगु बोलयात लिप्यान्तरया नं उलि हे आवश्यक जुइ । न्हापा बाज्यापिन्सं च्वये मसःगु हुनिं खःला बोल स्यनेगु अर्थात कण्ठ याकेगु व वहे कथं स्यनाच्वनीगु खः । गुकिं यानाः छम्ह गुरु मन्त धायेवं उकिया बोल तकं मदया वनीगु खः । यदि न्हूगु पुस्तायात स्यनेगु खःसा बोलयात नं लिपिबद्ध यानाः वनेमाःगु आःया आवश्यकता खः ।
झीगु संस्कृतियात ल्यंकेगु खःसा ल्यायम्हतयत आकर्षित यायेगुया विकल्प मदु । उकिं ल्यायम्ह पुस्तायात आकर्षित यायेगु नितिं ईब्यःकथं झीगु संस्कृतियात परिमार्जित याना यंकेमाःगु दु । विशेष यानाः थुकियात व्यवसायिक रुपं विकास याना यंकेफत धाःसा न्हू पुस्तापिं आकर्षित जुइगु खनेदु ।
अथेहे संस्कृति धइगु झी नेवाःतयगु जक मखु, नेपाः देशया हे पहिचान जूगुलिं नं थुकिया सम्बद्र्धन यायेगु नितिं सरकारं पहल यायेमाःगु खनेदु । थुकिया नितिं साँस्कृतिक पर्यटनया विकासया योजना दयेकाः नेवाःलिसे थीथी जातिया संस्कृतिया विकासया नितिं तिबः बीमाः । अझ झीगु मौलिक संस्कृतिया विकास जक मखु, प्रचार प्रसार नापं संरक्षणया नितिं साँस्कृतिक विश्वविद्यालय हे दयेकाः न्ह्यज्यायेमाःगु आःया आवश्यकता जक मखु, अपरिहार्य नं खः ।
