यःमरि अले यःमरि पुन्हि : थ्वलिसें स्वानाच्वंगु दर्शन
बिराजकाजी राजोपाध्याय | थिंलाथ्व पुन्हि ११४०, पुष १५ बुधवाः
स्वनिगलय् न्याय्कीगु थी थी नखःचखः मध्ये छगू यःमरि पुन्हि न खः । मेमेगु समुदाययापिनि धान्य पुर्णिमा, उधौली आदि न्याय्कीगु इलय् नेवाःतय् यःमरि दय्काः व हे यःमरि नयाः मेपिन्त नं इनाः नकाः यःमरि पुन्हि हनेगुलिइ लिमलाना च्वनी । थुगु दिनय् नेवाःतय् जाकि चुंयात न्हायाः उकियात च्वाम्मुक चैत्य थुज्वःगु रुप बियाः दथ्वीलाक्क गाः दय्काः उकी दुने चाकु व हाम्वः तयाः यःमरि दय्काः नय्गु याइ ।
यःमरि पुन्हि दँय्दसं मंसीर शुक्ल पुन्हिया दिनय् हनेगु याइ । नेपाल सम्बत कथं थुगु नखः थिंलाय् लाइ । अय्जुयाः थुगु नखःयात थिंला पुन्हि नं धाय्गु याः । यःमरि पुन्हि गबलेनिसें हनेगु यात धइगु खँय् आःतक्क छुं स्पष्ट आधार वा प्रमाण लूगु मदुनि । यःमरि पुन्हिया सम्बन्धय् ‘रत्नबदाने बुद्ध वचन’य् न्ह्यथनातःकथं लिच्छवी कालया नां जाःम्ह जुजु अंशुवर्माया पालय् उगु इलय्या पाञ्चाल नगर, गुगु थाय्यात आः पनौती वा पन्तिया नामं म्हस्यू, उगु थासय् सुचन्द्र नांयाम्ह छम्ह नांजाःम्ह बन्जाः व वया जहान दुगु जुयाच्वन । निम्ह त्यपु तसकं हे दया, माया दुपिं अले नारायण द्यःया भक्त जुयाच्वन । सुचन्द्रया दानी स्वभाव खनाः छन्हु मार्ग शिर्ष पुन्हिया दिनय् वयागु परिक्षा काय्त कुबेर, छम्ह दरिद्रम्ह ब्रम्हूया भेषय् तःसि छगः ल्हातय् ज्वनाः सुचन्द्रया छेँय् वल । थःगु छेँय् दरिद्र, गरीवम्ह ब्रम्हू भिक्षा फ्वं वःगु खनाः निम्ह त्यपुलिं ब्रम्हूरुपी कुबेरयात कोथाय् फ्यतुके हल । न्हूगु वसः नं दान बिल । थुकिया नापं थम्हं दय्का तयागु बिशेष कथंया नसा ज्वलं तयाः भोजन नं याकल । उगु इलय् सुचन्द्रं ब्रम्हू रुपि कुबेरयात नकूगु नसा ज्वलं थौंयागु यःमरि हे खः ।
सुचन्द्र त्यपुया हनाबना खनाः लय्ताःम्ह कुबेरं इमित थःगु वास्तविक रुप क्यन । निम्हेसितं ज्ञानगुणया खँ कनाः थम्हं ल्हातय् कयातःगु तःसि इमित बियाः अन्तध्र्यान जुयावन । कुबेरया बचं कथं जाकिचुंया यःमरि, अले व हे जाकिचुनं हे कुबेरयालिसें, लक्ष्मी द्यः, गनेद्यः, कुमार आदि नं दय्काः कुबेरं ब्यूगु तःसि नं नापं तयाः वा तय्गु भकारीइ स्वनाः विधि कथं पुज्यानाः प्यन्हुतक्क त्वपुनातल । नापं यःमरि, अन्न व धेबा दान यात । थुकिया हे प्रतापं इपिं झन तःमि जुयावन । उगु हे इलंनिसें यःमरि पुन्हि न्याय्केगु याःगु लोक बिश्वास दु ।
यःमरि पुन्हिया दक्कले पुलांगु ऐतिहासिक दसि अंशुवर्माया पालय् खनेदु । अंशुवर्माया शासनया इलय् बलभद्रं यःमरि दय्कूगु उल्लेख खनेदु । यःमरि पुन्हिया दिनय् याइगु पुजा बिधियात स्वय्गु खःसां थुगु नखः वा थुकिया पुजा बिधि मुर्ति पुजाया प्रचलन न्ह्याय् स्वयां न्ह्यःयागु खनेदु । यःमरि पुन्हि पूवंक हे प्रकृतीलिसे स्वानाच्वंगु दु । अथे जूगुलिं थुगु नखः गुगुं छगू धर्म बिशेष वा द्यः बिशेषलिसे जक स्वानाच्वंगु द हे मदु । गबलेनिसें थन नेवाः समाज, नेवाः लहनाया बिकास जु्ल, उगु हे इलंनिसें यःमरि पुन्हि नं न्याय्केगु याःगु बिज्ञतय्गु बिचाः दु ।
यःमरि पुन्हि मुक्कं प्रकृतीलिसे स्वापू दुगु नखः खः धइगु खँ थुकियात हनेगु विधिं नं स्पष्ट याः । बुँज्या यानाच्वंपिं किसानतय् मंसीरय् न्हूगु वा दुकाइ । मंसीरयात मार्ग नं धाइ । मार्ग शिर्षय् दुकाइगु वा जुयाः थुगु वायात नेवाःतय्सं मारसि वा नं धाय्गु याः । मंसीरय् न्हूगु वा दुकयाः व हे वायात कुथिइ तयाः पुज्यानाः अले यःमरि दय्काः, नयाः, मेपिन्त नं इनाबियाः यःमरि पुन्हि हनेगु याइ । कुथिइ पुज्यानातःगु यःमरि अले वायात प्यन्हुतक्क त्वपुनातइ । त्वपुनातःगु भकारीयात प्यन्हुतक्क उले मज्यू धइगु मान्यता दु । यःमरि पुन्हि धुंकाः प्यन्हु कुन्हु छेँयाम्ह म्ह्याय्मचां स्वां क्वकाइ । थः म्वानाच्वनेत व न्हियान्हिथंया ज्याखँया नितिं बल्लाना च्वनेत माःगु अन्नयात हे द्यः भाःपियाः पुज्याय्गु परम्परा दार्शनिक खनेदु ।
यःमरि पुन्हि कुन्हु यःमरिलिसें ल्वंचामरि नं दय्केगु याइ । यःमरि पुन्हिकुन्हु मुख्य रुपं दय्कीगु ला थुगु हे निता खः । अले थुगु दिनय् पुज्याय्गु धइगु नं खास यानाः यःमरि व ल्वंचामरि लिसें वा हे खः । थुगु चलनं यःमरि पुन्हि धइगु नितान्त प्रकृतीबादि परम्परा धकाः प्रमाणित याःगु दु । तर थौंकन्हय् थुकिया हे नापं जाकिचुनं हे कुबेर, गनेद्यः, लक्ष्मी द्यः, काउले व मेमपिं द्यःत नं दय्काः पुज्याय्गु याः । मानव समाजय् मनूतय्सं द्यः पुज्याय् सय्धुंकाः वा मूर्ति पुजा याय् सय्धुंकाः जक थुकथं थी थी द्यः नं दय्काः पुज्याय्गु याःगु खनेदु ।
धर्मया हे मिखां स्वय्बलय् यःमरियात बुद्धिष्ट धर्माबलम्बितय्सं चैत्य व सनातनीतय्सं दत्तात्रयया प्रतीकया रुपं नं काय्गु याः । थुकिया नापं सनातनी नेवाःतय्सं यःमरियात सत्व, रजो, तम स्वंगुलिं गुणया संगमया रुपं नं काय्गु याः । सत्व जाकिचुं, रजो–चाकु व तमो गुण दुगु हाम्वः कथं काय्गु याइ । थुकथं यःमरि पुन्हिकुन्हु त्रितत्वया संगम जुइगु व त्रितत्वया द्यः अर्थात दत्तात्रयया मेला जुइगु याइ । थुकिया नापं यःमरियात शिब व ल्वंचामरियात आदिशक्तिया रुपं नं काय्गु याः । थुकियात प्रतीकात्मक रुपं प्रकृती व पुरुषया संगम धकाः थुइकेफइ । अथे हे बुद्धिष्ट धर्माबलम्बितय् यःमरिया स्वरुप चैत्य थुज्वःगु खनेदइगु जूगुलिं थुकियात चैत्यया रुपं नं काइगु खः ।
स्वयम्भू महाचैत्य दयेकेत यःमरि हे नमूना दय्कूगु धइगु नं कथन समाजय् दु । यःमरि धइगु जाकि चुंयायात ग्वारा चिंकाः, दथुइ गाः दय्काः उकिया दुने हाम्वः, चाकु तयाः दय्केगु हे खत । तर थौंकन्हय् चाकु ज मखु, ला, खुवा, माय् आदि तयाः नं दय्केगु यानाहःगु दु । यःमरि पुन्हि हनीगु ई धइगु चिकुला जुल । ई वा मौसम कथं स्वय्बलय् नं यःमरि पुन्हि हनाच्वंगु ई नसा ज्वलंया ल्याखं तसकं हे पाय्छि जू । यःमरिइ मुख्य कथं स्वता नसा ज्वलं दइ । जाकिचुं, चाकु व हाम्वः । यःमरिइ दइगु जाकिचुनय् कार्बोहाइडे«ड दइ सा हाम्वःयाके प्रोटिनया मात्रा दइ व चाकुइ आइरन तःधंगु ल्याखय् दइ । जाकिचुं, हाम्वः व चाकुइ दइगु थुज्वःगु गुणं झीगु म्हयात क्वाकातय्गुलिसें बल्लाका तय्त ग्वहालि याइ । अय्जूगुलिं यःमरियात मानव शरीरया नितिं तसकं हे स्वास्थ्यबद्र्धक व सन्तुलित नसा ज्वलं खः धाय्फइ ।
यःमरि पुन्हि कुन्हु त्यःछिंत्यः फ्वनेगु चलन नं छगू बांलाःगु व दर्शनं जायाच्वंगु चलन खः । ल्याय्म्हत पुचः पुचः मुनाः त्यःछिंत्यः बकछिं त्यः, लातापाता कुलिंचा जुस्सें त्यः धकाः म्ये हाहां त्वाःत्वालय्, चुकचुकय् छेँखापतिं वनाः यःमरि फ्वं वनी । थी थी छेँय् दय्कीगु सवाः छगू हे मजुसें पानाच्वनी । थःगु छेँय् दय्कागु यःमरिया सवाः मेपिन्त काय्के बीगु व मेपिन्सं दय्कूगु यःमरिया सवाः थम्हं काय्गु कथं बिकास जूगु खनेदु त्यःछिंत्यः फ्वनेगु चलन । थुगु चलन नं सामाजिक सद्भावया छगू बांलाःगु दसु खः । लिसें संस्कृतिया आदानप्रदान वा ऋगतिगचब िभ्हअजबलनभ या झीगु थःगु हे पारम्परिक अभ्यास नं धाय्फइ । तर दुःखया खँ धाय्माली परम्पराया दर्शन वा अर्थ मथुयाः देउसी भैली फ्वंजुइपिं थौंकन्हय्या ल्याय्म्हतय्सं त्यःछिंत्यःयात फ्वनाः नय्गु चलन धकाः त्वःता वनाच्वंगु दु ।
यःमरि पुन्हिया दिनय् जक मखु, नेवाः समाजय् मेमेगु सांस्कृतिक ज्याखँय् नं यःमरिया थाय् दयाच्वंगु दु । प्वाथय् दुम्ह म्ह्याय्मचायात धौबजि नकः वनीबलय् नं यःमरि मदय्कं मगाः । मचा बुयाः निदँ बुदिंनिसें, प्यदँ, खुदँ, च्यादँ, झिदँ अले झिंनिदँ बुदिंबलय् दँ गुलि खः वःगः हे यःमरि तयाः यःमरिया माः कोखाय्का बी माः । छेँ दय्के सिधय्काः पौ पुज्याय्बलय् पल्लिं यःमरि क्वफाय्गु चलन दु । येँय् जनबहाःद्यः व यलय् बुंगद्यःया रथ जात्राय् रथया गजुलिं यःमरि क्वफाय्गु परम्परा दु । यलय् ला गनं गनं किजापूजाबलय् नं यःमरि दय्केगु चलन दु । थुगु कथं नेवाः समाज व यःमरिया दुग्यंगु स्वापू दया वयाच्वंगु दु ।
