हिरण्यवर्ण महाविहार पुनर्निर्माण भारतया प्राथमिकता, महानगरपालिकाया बेवास्ता
नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठ | गुंलाथ्व दशमी ११४१, भाद्र १ मंगलवाः
‘गोल्डेन टेम्पल’ या नामं नांजाःगु हिरण्यवर्ण महाविहार पुनर्निर्माणया लागिं पिनेया ग्वहालि काय्गु कि मकाय्गु धइगु विषयस यलमितय् दथुइ विवाद ब्वलंगु दु । सम्पदा पुनर्निर्माणया ज्यायात छखे यल महानगरपालिकां बेवास्ता यानावःगु इलय् मेखे विदेशी राष्ट्रया ग्वहालिं पुनर्निर्माण जुइत्यंबलय् उगु विवाद ब्वलंगु खः । कोरोनाया त्वहः तयाः महानगरपालिकां संस्कृति क्षेत्रय् विनियोजित यानावःगु बजेट क्वपाःगु दुसा भौतिक सम्पदा पुनर्निर्माणय् बेवास्ता यानावःगु दु । थज्याःगु स्थितिइ विदेशी ग्वहालि कयाः पुनर्निर्माण न्ह्याकेमाःगु बिचाः नं स्थानीयस्तरय् दुसा मेखे महानगरपालिकायात दबाब बियाः बजेट विनियोजित याकेबियाः स्वेदशी स्रोत व साधनं पुनर्निर्माण याय्माःगु बिचाः नं अप्वःसिया दु ।
तर महानगरपालिका प्रमुख चिरिबाबु महर्जनयात विहार सुधार समितिं ध्यानाकर्षण याकावःसां मेयर महर्जन न्हापनय् चिकं तयाः च्वनाच्वंगु दु । येँ महानगरपालिकां सम्पदा पुनर्निर्माणयात उच्च प्राथमिकता बियाः ज्या न्ह्यःने यंकाच्वंगु दुसा ख्वप नगरपालिकां थःगु हे स्रोतय् सम्पदा दय्कावःगु दु । तर यल महानगरपालिकाया मेयर महर्जनया बोली गुलि तच्वः ताय्दु, ज्या धाःसा उलि हे शून्य जूगु विहार सम्बद्ध पक्षया धापू दु । हिरण्यवर्ण महाविहार पुनर्निर्माणय् ब्वलंगु विवाद नं महानगरपालिकाया हे उदासिनताया छगू लिच्वः खः ।
झन्डै २ हजार वर्ष पुलांगु हिरण्यवर्ण महाविहार दय्केत स्वदेशी अले विदेशी बौद्ध धर्मावलम्बीं तःधंगु ल्याखय् लुँ चन्दा ब्यूगु इतिहास दु । परम्परागत नेवाः शैली व स्थानीय सामग्री छ्यलाः उगु देगःया परिसर दय्कातःगु दु । २०७२ सालया तःभुखाचं क्षतिग्रस्त जुइधुंकाः रेट्रोफिटिङया लागिं पिनेया ग्वहालि काय्गु कि मकाय्गु धइगु विषस नं यलमितय् दथुइ विवाद ब्वलंगु खः ।
महाविहारया शाक्यमुनि बुद्धया देगः परिसरया न्यागुलिं द्यःछेँ प्रबलीकरण प्रविधि छ्यलाः मजबुत दय्केत्यनागु हिरण्यवर्ण महाविहार सुधार समितिं न्ह्यथंगु दु । ऐतिहासिक दृष्टिं जक मखसें मूर्त, अर्मूत संस्कृति, संस्कार, परम्परा अले धार्मिक आस्थाया दृष्टिं नं थुगु महाविहार विशिष्ट महत्वया जूगुलिं नेपालीया हे ग्वहालिइ पुनर्निर्माण जुइमाःगु बिचाः छथ्वःसिया दु । तर, जःलाखला देय् भारतं थुकिया पुनर्निर्माणय् ग्वहालि याय्गु प्रतिबद्धता क्यंगुलिं व ग्वहालि काय्माःगु धापू मेथ्वःया दु । भुखाचं क्षति याःगु नेपाःया २८ सांस्कृतिक सम्पदाया पुनर्निर्माण व पुनस्र्थापनाया लागिं भारत सरकारं ५ करोड अमेरिकी डलर ज्वलिंज्वःया आर्थिक ग्वहालि याय्गु प्रतिबद्धता क्यंगु व उकी थ्व विहार नं लाःगु दु ।
यलय् न्हय्गू सांस्कृतिक सम्पदा परियोजनाया पुनर्निर्माण जुइत्यंगु दु, गुकी न्यागू परियोजनाय् पुनर्निर्माणया ज्या जुयाच्वंगु दु । महाविहारया मू देगः (क्वाबहाः देगः) प्रबलीकरणया ज्या क्वचाय्धुंकल । देगः परिसरया रेट्रोफिटिङया लागिं समितिं यल विकासया लागिं समाजमार्फत राष्ट्रिय पुनर्निर्माणया स्वीकृति कयाः भारतीय ग्वहालिया लागिं न्यादँ न्ह्यःनिसें प्रक्रिया न्ह्याकूगु खः । शाक्यमुनि बुद्धया जवय् दुगु अमिताभ अले खवय् दुगु बज्रसत्व व ओमघपास लोकेश्वर विराजमान जूगु गुम्बा, न्ह्यःने वा पूर्वय् दुगु योगाम्बरया द्यःछेँ व दक्षिपाखेया अभिताम, दीपंकर व लोकेश्वर दुगु छेँया पौ व विहार ल्यूने दुगु चक्रसंवरया दिगिछेँ प्रबलीकरण याय्त्यंगु खः । जमिन सतहं सिँ थनाः प्रबलीकरण यानाः च्वय्या पौ जीर्णोद्धार याइगु हिरण्यवर्ण महाविहार सुधार समितिय नायः विकासरत्न धाख्वां धयादिल । भौतिक संरचनाया प्रबलीकरण अले भुखाय् प्रतिरोधी क्षमता थकयाः सम्पदा भवनया पौया वजन क्वकाय्गु कथं प्रबल दय्की ।
थुकिया लागिं बौद्ध परम्परा कथं वंगु श्रावण १४ गते क्षमापूजा नं याय्धुंकल । ‘परिसरया मूलस्वरूप, अन अंगलय् दुगु कलात्मक चित्र, मूर्तिलिसें छुं नं क्षति मजुइगु कथं प्रबलीकरण याय्त्यनागु खः’ समितिया नायः धाख्वां धयादिल । नायः धाख्वाःया कथं देगःया उत्तरपाखे स्वाःगु बज्रसत्व, ओमघपास लोकेश्वर दुगु गुम्बा, पूर्वपाखेया योगाम्बर द्यःछेँ क्षतिग्रस्त जुयाच्वंगु दु । ‘परिसरया थीथी ब्व चर्केजूगुलिं अंगलं फय् मफयाच्वंगु दु । अय्जुयाः आँय्पा पौ हिलाः सिजःया पौ तय्त्यनागु दु । परिसरया झ्याः, लुखा व पिनेया स्वरूप नेपालया मौलिक कलाकृति खनेदइ कथं दय्केगु जुइ’ नायः धाख्वां धयादिल । थुकिया लागत १८ करोड १६ लाख तका दु । थ्व ज्याया टेन्डर पचली भैरव जेभी कम्पनीं काःगु दु ।
सलंसः दँ पुलांगु सम्पदा जनस्तर व स्वदेशी खर्चं दय्केमाःगु विषयस जनस्तरय् सः दनाच्वंगु खँय् समितिया कोषाध्यक्ष किरणनरसिंह शाक्यं धयादिल, ‘झीगु सम्पदा, झीसं थम्हं हे दय्के धइगु भाव बांलाःगु खः । थुकथंया भावना क्यनीपिं यक्व दु तर, चन्दा मुंकाः जक थुलि धेबा मुंके फइमखु । न स्थानीय सरकारं सम्पदा पुनर्निर्माणयात प्राथमिकताय् तःगु दु, न संघीय सरकार हे थुकी संवेदनशील दु । अज्याःगु अवस्थाय् जःलाखला राष्ट्रया ग्वहालि कयाः प्रबलीकरण याय्गुया विकल्प जिमिके मदु ।’
विश्व सम्पदाय् सूचीकृत यल दरबार क्षेत्रय् गुलि नं सम्पदा पुनर्निर्माण जूगु दु, सुं न सुं विदेशी राष्ट्रया ग्वहालि कयाः जुयाच्वंगु धासें कोषाध्यक्ष शाक्यं स्थानीय तगिमं सम्पदा पुनर्निर्माणयात प्राथमिकताय् मतःगु धयादिल । ‘थज्याःगु अवस्थाय् जःलाखला राष्ट्रं सदाशयतापूर्वक प्रबलीकरणया लागिं याय्त्यंगु ग्वहालियात स्वीकार याय्गु बुद्धिमानी जुइ । सलंसः दँ पुलांगु सम्पदा संघ, प्रदेश व स्थानीय तहलिसें जनताया ग्वहालिं दय्केफइ, दय्केत पहल याय्माः’ जनस्तरं सम्पदा दय्केत समितिया ध्यानाकर्षण याकेत सरोकारवालाया संयोजन यानाच्वनादीम्ह विश्वन्तर शाक्यं धयादिल।
