लाखेय् प्याखंया जीवन्त संस्कृति
प्रेममान डंगोल |
नेपाःया थीथी कथंया जीवन्त संस्कृति परापूर्व कालनिसें हना वयाच्वंगु दु । नेपाःया मुक्कं नेवाःतय्गु नखःचखः व जात्रा हे नेपाः देय्या मू संस्कृति जूवंगु दुसा धाःसा थ्व हे नेवाः संस्कृति हे हलिमय् बय्बय् जुयाच्वंगु दु । अथे हे जुयाः नेवाः संस्कृति व संस्कार अले परम्परा हे नेपाः देय्या मू संस्कृति जुयाः म्हसीका बीफुगाु खः । अथे जुयाः झीसं धाय्फु नेपाःया संस्कृति धयागु हे नेवाः संस्कृति खः।नेवाः संस्कृतिया थीथी कथंया जीवन्त संस्कृति मध्ये छगू लाखय् प्याखं नं खः ।
स्वनिगःया नेवाः वस्तीया थीथी थासय् हुइकीगु लाखय् प्याखंया बारे खँ न्ह्यथने न्ह्यः लाखय् धयाम्ह ग्यानापुसेच्वंम्ह, ह्याउँगु राक्षसया ख्वाःपाः पुयाच्वंम्ह बाजंया तालय् प्याख ल्ुहइम्ह, ह्याउँसे च्वंगु लं व जामा फिनातःम्ह धइगु सीकेमाः । स्वनिगलय् गुलिं नं द्यःत दु, उलि हे भूत, प्रेत, ख्याः, दैत्य व लाखय्त नं दु धइगु मान्यता दु ।
लाखेय् प्याखं गुंला व यंलाय् पिकाय्गु चलन दु । गुंलाया नागपञ्चमीनिसें सापारु व कृष्णाष्टमीतक पिकाइगु लाखय्यात गुंला लाखय् धाइसा यँयाःबलय् पिकाइगु लाखय्यात यँला लाखय् धाइ । स्वनिगलय् थथे लाखय् प्याखं हुइकेगु चलन गबलेनिसें जुल थइगु खँय् जुल धइगु खँय् जुजु हरिसिंह देवं सिम्रौनगढं तलेजु भवानी स्वनिगलय् हःबलय् लाखय् नं नापं हःगु खः धइगु धापू दु। गुलिसिनं धाःसा नुवाकोटं वःम्ह ठकुरी जुजुं लाखय्यात स्वनिगलय् दुत हःगु खः धाइ । नुवाकोटं हःम्ह लाखय् येँया सबलबहालं पिकाइगु , द्यःला लाखय् जुयाः प्याखं हुलीम्ह भतिगाः लाखय् नं खः धइगु धापू नं दु । थुकिया स्यल्लाःगु दसि धयागु आःतक्क नं नुवाकोटया कागती गामय् जुइगु महालक्ष्मी जात्राय् सबलबहाःयाम्ह थ्व हे द्यःला मवंतल्ले व वं बलि मब्यूतल्ले जात्रा हे शुरु मजुइगु परम्परा नं द्यःलाया सांस्कृतिक महत्व अतिकं दुग्यं।
येँया त्वाःत्वाः पतिकं प्याखं ल्हुइकीगु भतिगाः आजु लाखय् प्याखं नं विशेष थाय् कयाच्वंगु खनेदु । नेवाः समाजय् न्ह्यानावयाच्वंगु जातीय जात्रामध्ये द्यःला, पोडे समाजया नायकय् थ्व भतिगाः लाखेय् प्याखं न्ह्यानावयाच्वंगु दु । स्वनिगःया थीथी द्यःत उकीसनं अष्टमातृका पीठया पूजारी द्यःला हे जुयाच्वंगु दुसा भतिगाः लाखय् प्याखं थ्व समाजया नायकय् न्ह्याना वयाच्वंगु दु । खय्तला द्यःलायात हे थकाली थकाली यानाः किपुूलिइ ऐतिहासिक न्हय्गां जात्रा याइगु खः । अथेतुं नरया त्वरं अजिमाया जात्राय् नं अजिमा सिबें च्वय् तयाः द्यःलायात म्येय्या बलि बियाः भ्वय् नकेगु परम्परां यानाः द्यःला समाजया सांस्कृतिक महत्व च्वजाःगु खनेदु ।
सबल बहाःया भतिगाः आजु लाखेय प्याखनं थ्व समाजया म्हसीकायात झन हे अप्वय्का ब्यूगु दु । किम्वदन्ति कथं भतिगाः आजु गनं गनं वयाः सबलबहाःयाम्ह छम्ह मिसानाप मतिना यानाः इहिपाः यानाः व हे त्वालय् छेँया दोलाजि च्वंगु जुयाच्वन । भतिगाः रसरंग याय्माःम्ह समाज सेवा नं याइम्ह जुयाच्वन । व हे भतिगाःया म्हय् द्यः दुब्यूगुलिं ख्वाःपाः पुइकाः भतिगाः आजु लाखेय् प्याखं ल्ुहइकावःगु खः । भतिगाः आजु लाखेय् प्याखं गुबलेनिसें शुरु जूगु खः धइगु तथ्य थथे धाय्मफु । तर मनूतय् धापू कथं ने. सं. ९० निसें भतिगाः आजु लाखेय् प्याखं ल्हुइकावःगु खः ।
छगू धापू कथं यँयाःबलय् पिकाइगु मजिपाः लाखय् व भतिगाः आजु लाखय् गबलें नं नापलाकेमज्यू । छुं जुयाः भतिगाः आजु लाखय् प्याखं मजिपातय् थ्यन वा मजिपाः लाखय् सबलबहालय् थ्यन धाःसा हि ल्ह्वयाः सी यः धइगु विश्वासं निम्हं लाखय् मेम्ह लाखय्या लागाय् गबलें वनीमखु ।
सबलबहाःया नासःद्यःयात फा व म्येय् बलि बियाः शुरु याइगु भतिगाः लाखय् प्याखं त्वाःत्वाःपतिकं यंकी। गन गन बलि पूजा बी अन अन लाखेय् प्याखं हुइकी तर, मजिपातय् धाःसा यंकीमखु । ह्याउँगु ख्वाःपाः, ततःग्वःगु मिखा दुगु, म्हुतु धंवा पिहांवःगु ह्याउँगु हे जामा फिकाः छातीइ षटकोण कियातःम्ह भतिगाः आजु लाखय् प्याखं ल्हुइकेगु दक्व खर्च स्थानीय श्रोतं हे चले याय्गु परम्परा दु । द्यःला समाजया म्हसिका दुगु धोलक व चिचापूगु बाँसुरी एकहोरो तालय् थानाः नागपंचमीनिसें कृष्णाष्टमीतक लाखय् प्याखं हुइकेगु याइ ।
येँया मजिपाः त्वालं दँय्दसं येँयाःबलय् पिकाइगु लाखेय्यात हे मजिपाः लाखय् धाइगु खः । मजिपाः लाखेय् प्याखं हुइकीगु बारे छगू न्ह्यइपुसेच्वंगु किम्वदन्ती दु । छगू इलय् मजिपाः त्वाःयाम्ह छम्ह ज्यापुया म्ह्याय्मचाया छम्ह लाखेय्नाप मतिना जुल हं । व हे लाखय् मनूया रूप कयाः ज्यापुनी मिसा याकःचा बुँइ ज्या यानाच्वनीबलय् नापलाःवनीगु जुयाच्वन । बुँज्या याकनं सिधय्कूगु खनाः मिसाया मांअबु अजूचाइगु जुयाच्वन । तर खास खँ छु धइगु मथूगु जुयाच्वन । लिपा ला लाखेय् मिसाया छेँ मजिपातय् वय्गु यात हं । गुबलें गुबलें ला चच्छि हे च्वनेगु यात हं ।
लिपा जुजु व मिसा व लाखय्या मतिनाया खँ त्वालय् हुइनाभुइना जुल। थुथाय्लाक्क त्वाःया मस्त नं तनावन हं । त्वाःयापिन्सं व लाखसं यानाः हे त्वाःया मस्त तंगु खः धकाः शंका यानाः छन्हु त्वाःया मनूतय्सं लाखेय्यात ज्वन । त्वाःयापिन्सं ज्वनाः केरकार यासेंलि व लाखसं मिसानाप मतिना जूगु व गुगु नं हालतय् व मिसा त्वःतेमफूगु बरु उकिया लागिं थम्हं त्वाःयात दुःख मबीगु व त्वाःयात भूतप्रेतपाखें सुरक्षा बीगु प्रतिज्ञा यात हं। अले दक्वं मनूत मिले जुयाः व हे त्वालय् छखा छेँ दय्काः लाखेय्यात अन हे तःगु जुयाच्वन। लिपा व हे लाखय् अनं तुं सिद्ध जूगु खः धाइ । आःतकं मजिपाः लाखेय्ननिइ लाखय् आजुया द्यःछेँ दु । मनूतय् लाखेय् पूजा याय्गु चलन दु । मजिपाः लाखेय् हल्चोया सवःद्यःया छगू रुप खः धाइ । लाखेय् आजु चान्हय् दुहांपिहां जुइगु घंगला सः ताय्दइगु खँ ननिइ च्वंपिन्सं धाय्गु याः । थथे जुयाः दँय्दसं येँयाःनापं लाखय् प्याखं हुइकाः भूतप्रेत बिसिकेछ्वय्गु चलन दु धइगु जनविश्वास दु ।
मेमेगु ल्याखय् प्याखं हुइकेगु झ्वलय् गुगु नं कथंया तालिम व पूजा विधि म्वाः तर, परम्परा कथं छिपातय्सं विशेष कथं पूजा यानाः मजिपाः लाखेय् पिकाय्गु चलन दु । नेवाः संस्कृति, नखःचखः व जात्रापर्वया छगू अभिन्न अंग थें जुयाच्वंगु थ्व लाखय् प्याखं हुइकाः थीथी इलय् थीथी थासय् पर्यटक सालेगु आकर्षणया केन्द्रविन्दु दय्काः नेपाःया पर्यटन विकासय् थ्व लाखेय् प्याखनं यक्व हे तिबः बीफइ।
