वास्तवय् स्वनिगःवासी नेवाःत व नेवाः नेतात पिने वयाच्वंपिं खस ब्रम्हूतय्के स्वयां नं अप्वः बुद्धिमान, विवेकी व चलाख जुइमाःगु खः । थ्व नं प्रकृतीया नियम खः, छु जाती वा समूह बुद्धिमान, विवेकी व चलाख जुइ, व जाति वा समूहं मेमेगु सिदासादा जाति वा समूहतय्त अधिनय् तय्त सफल जुइ । अर्थात चलाख जातितय्सं सिदासादा जातितय्त उपयोग यानाः थःगु स्वार्थ पूर्ति यानाच्वनी । गथे खस ब्रम्हूतय्सं स्वनिगःया नेवाः जातितय्त उपयोग यानाः थःगु स्वार्थ पूरा यानाच्वंगु दु । अथे धयागु नेवाःतय्त उपयोग यानाः सत्ताय् च्वनाः मोजमस्ती यानाच्वंगु दु । त

र अपशोच, स्वनिगःया नेवाःत राजधानिइ च्वनाच्वंपिं जातितय्सं विश्वया घटनाक्रमपाखें शिक्षा कयाः थः शक्तिशाली जुइगु लागिं रणनीतिया खेल म्हितेमाःगु खः । अझ ला विश्वया शक्तिशाली देय्या राजनीति, आर्थिकया नापनापं मेमेगु क्षेत्रपाखें नं शिक्षा कयाः झनझन शक्तिशाली जुयावने फय्केमाःगु खः । तर थुकिया अःखः, स्वनिगलय् च्वनाच्वंपिं नेवाःतय्गु हालत झनझन खराब जुजुं वनाच्वंगु दु । राजनीतिशास्त्रय् थथे नं धयातःगु दु, ‘छुं नं जातित छप्पँ जुइफःसा जक व जाति शक्तिशाली जुयाच्वनी, छुं नं जातित छप्पँ जुइमफुत धाःसा व जातित कमजोर जुजुं वनीगु स्वाभाविक खः ।’ थ्व धापू स्वनिगःया नेवाःतय्गु सवालय् नं पाय्छि जुयाच्वंगु दु । छाय्धाःसा छप्पँ जुइमफयाः हे नेवाःतय्गु अवस्था झनझन स्यना वनाच्वंगु दु ।

मंसीर २३ गतेया लहना पत्रिकाय् जिगु लेखमार्फत दार्जिलिङया आन्दोलनया असफलताबारे छुं भचा जक उल्लेख यानागु खः । पाठक पासापिन्सं दार्जिलिङया राजनीतिक घटनाक्रमबारे अप्वः खँ सीकेमाल धकाः इनाप याःगुलिं थ्व लेखमार्फत हाकनं जिं दार्जिलिङया राजनीतिक घटनाक्रमबारे अप्वः उल्लेख याय्गु कोशिस याय् । सन् १९८० या दशकय् दार्जिलिङया बिस्कं राज्य अर्थात पश्चिम बंगालपाखें अलग्ग राज्यया लागिं तःधंगु संघर्ष शुरु जुल । संघर्षया नेतृत्व सुभाष घिसिङं यात । संघर्षया नेतृत्व कासें घिसिङं गोर्खाल्यान्डया नामं बिस्कं राज्यया अधिकार काय्गु प्रतिज्ञा यात । व इलय् सारा दार्जिलिङबासीं सुभाष घिसिङयात साथ बियाः आन्दोलन अति चर्को यानावन ।

दार्जिलिङया अत्यधिक जनता नेपालमूलया वासी वसोवास यानाच्वंगु जिल्ला खः । पश्चिम बंगाल अन्तर्गत लानाच्वंगु दार्जिलिङया वासीतय्त राज्य सरकारं न्ह्याबलें नं साम, दाम, दण्ड, भेदया नीति ज्वनाः दमन यानाच्वंगु कारणं बंगाल सरकारपाखें बायाः बिस्कं राज्य दय्केगु दार्जिलिङवासीया चाहना खः । ८० या दशकय् सुभाष घिसिङया पार्टी गोरखा राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चायात विश्वास यानाः सारा दार्जिलिङवासीं आन्दोलन यात । चर्को संघर्ष यानाः पश्चिम बंगालपाखें बायावनाः दार्जिलिङयात बिस्कं राज्यया अधिकार काय्गु दार्जिलिङया जनताया लक्ष्य खः । ८० या दशकय् नं दार्जिलिङवासीतय्सं नं आशा भरोसा याःगु खः । सुभाष घिसिङया नेतृत्वय् दार्जिलिङयात नं केन्द्र सरकारं बिस्कं राज्यया अधिकार बीफु धकाः तःधंगु आशा याःगु खः । थ्व हे कारणं यानाः आन्दोलन सशक्त रुपं न्ह्यानाच्वंगु इलय् बंगाल सरकार झुके जुयाः सुभाष घिसिङनाप वार्ता याय्त बाध्य जुल ।

केन्द्र सरकार दिल्लीया प्रतिनिधि, बंगाल सरकारया प्रतिनिधि व सुभाष घिसिङया पार्टी च्वनाः वार्ता जुल । वार्तापाखें छु सहमति जुल धाःसा बंगाल सरकारपाखें दार्जिलिङ गोरखा पार्वतीय परिषदया नामं स्वायत्तता बियाः दार्जिलिङया विकासया ज्याया अधिकार घिसिङयात बीगु धकाः वचन बिल । बंगाल सरकारया वचनया भरय् आन्दोलनयात घिसिङं अन्त यानाबिल । लिपा पश्चिम बंगालया सरकारं छु नीतिया खेल म्हितल धाःसा विकासया लागिं धकाः कोष, साधन, संस्था प्रशासनिक स्वायत्तताया नियम कानून फुक्कया अधिकार बंगाल सरकारं तुं कयाः सुभाष घिसिङयात जोकर फाल्तु दय्काबीगु ज्या यात । दार्जिलिङया जनता निराश जुल । कारण बंगाल सरकारया उत्पीडनया मारय् च्वनेत हाकनं बाध्य जुइमाल । सुभाष घिसिङयात दार्जिलिङया जनतां धोखेबाज, दलाल धकाः आरोप बियाः धिक्कारे यात ।

सुभाष घिसिङ नं लाज शरमं यानाः दार्जिलिङ त्वःताःवनेत बाध्य जुइमाल ।हाकनं करीब निगू दशक लिपा गोर्खाल्यान्ड राज्य प्राप्त यानां त्वःतेगु धकाः विमल गुरुङ न्ह्यःने वल । विमल गुरुङं गोर्खाल्यान्ड राज्यया मागयात सफल याय्मफुत धाःसा जिं जितः तुं गोलिं कय्काः सीगु जुइ धकाः कसम तकं नल । हाकनं दार्जिलिङया जनतां विमल गुरुङयात विश्वास यानाः सारा जनता सडकय् कुहां वयाः सडक आन्दोलन शुरु जुल । थ्व आन्दोलनपाखें गोर्खाल्यान्ड राज्यया माग पूरा यानां त्वःतेगु धकाः जनतां अठोट यानाः जीवन मरणया संघर्ष यात । तर बंगाल सरकारं छु लोभ क्यन जुइ, वार्ता याय्त सहमत जुल । दिल्ली सरकार, बंगाल सरकार व विमल गुरुङया पार्टी दथुइ सहलह जुल । सहलहपाखें गोर्खाल्यान्ड टेरिटोरियल एडमिनिस्ट्रेसन (जिटिए) बीगु धकाः बंगाल सरकारं घोषणा यात । विमल गुरुङं सहमति यात ।

थ्वया अर्थ छु धाःसा राज्य सरकारं छुं भचा धेबाया लोभ क्यनेसातके मुख्य माग गोर्खाल्यान्डयात फासाफुसु याय्गु ज्या यानाः जनतायात मुर्ख दय्केगु, धोका बीगु ज्या यात । बंगाल सरकारया रणनीति सफल जुल । अथे धयागु, छखे विमल गुरुङया पार्टीयात नं तहस नहस याय्त सफल जुलसा मेखे दार्जिलिङ जनतायात नं निरन्तर रुपं शोषण दमन यानाच्वनेत नं सफल जुल । अझ बंगाल सरकारं मेगु छगू रणनीतिया खेल म्हितेगु ज्या यात । तामाङ, राई, शेर्पा, गुरुङ, क्षेत्री फुक्क जातिया विकास बोर्ड गठन यानाः धेबा भचा भचा इनाबीगु ज्या यानाः छगू जातिं मेगु जातियात घृणा याकेगु ज्या याय्त नं सफल जुयाच्वंगु दु ।

थ्व रणनीतिया अर्थ खः गोर्खाल्यान्ड राज्यया माग सदांया नितिं अन्त याय्गु। दार्जिलिङ व स्वनिगःया अवस्था आपाः हे मिले जुयाच्वंगु दु । स्वनिगःया नेवाः जातिया दथुइ फुट हय्गु लागिं सरकारपाखें खुब चलखेल जुयाच्वंगु दु । थ्व हे कारणं यानाः स्वनिगःया लागिं नं छम्ह सही, विवेकी व त्यागी नेताया आवश्यकता दु ।