यःमरिया ख्यलय् नेवाःतय् यक्व ताजिया मरि दु गथेकि चतांमरि, छुचुंमरि, लाखामरि, प्यारामरि, पतिंमरि, ज्वःपस्ता मरि, निकःमरि, यःमरि आदि । तर थुपिं तजिलजिया मरि मध्ये यःमरि विस्कं हे कथंया महत्व दुगु मरि खः।

थ्व मरि माल धकाः धायेवं छुं नं इलय् तुरुन्त न्याये दैगु मरि मखु। नये दैगु नं मखु। थ्व मरि नयेगु विशेष तिथि हे दु – व खः यःमरि पुन्हि। यःमरि पुन्ही कुन्हु सकल नेवाःतय्गु छेँय् यःमरि दयेकाः नयेगु आदिम परम्परा दुगु खँ झी सकस्यां स्यूगु खँ खः। थिंलाया इलय् लाइगु पुन्हि जूगुलिं यःमरि पुन्हियात थिंला पुन्हि नं धायेगु याः। थिंलाया थुरुथुरु खाक्क चिकुस्से च्वनिगु इलय् क्वाःक्वाः हाफ्वला यःमरि नयेगुया आनन्द हे मेगु जुयाच्वनी।

थ्व इलय् यःमरि नयेगु स्वादया मज्जा हे मेगु जुइ। पौष्टिकतां जाःगु, म्हय् निंगु अले यःमरि दयेकेत माःगु ज्वलं थःपिन्थाय् हे दैगु, खर्च नं अप्वः म्वाःगु, कलात्मकतां जाःगु, सकस्यां दय्के सइगु जूगुलिं थुकिया मौलिकता मेमेगु मरि सिबें अलग्ग विशेषता दु। यःमरिया छ्यलाबुला थिंला पुन्हि जक मखु मेगु आपालं सांस्कृतिक बिधि ब्यवहारय् नं थुकिया छ्यलाबुला जुया वयाच्वंगु दु। गथेकि मचामस्तय्गु निदँ बुन्हि, प्यदँ बुन्हि (गनं गनं ला ज्वलाःगु दँ लाका झिंनिदँ बुदिं तक) म्ह्यायमस्त बियाछ्वयेधुंकाः न्हापांगु दँय् छ्वैगु किजापुजाया कु, ज्याथजिथिपिनिगु जंक्वः थीथी विशेष यानाः नेवाःतय् सांस्कृतिक ज्याझ्वः (जात्रापर्व) या इलय् यःमरिया छ्यलाबुला विशेष रुपं न्ह्यानाच्वंगु दु उकिं थ्व यःमरिया मेगु विशेषता खः।

झी दथुइ गुब्ले गुब्लें यःमरियात कयाःखँल्हाबल्हा जुइबलय न्ह्यसः नं दनेगु याः कि झीगु यःमरियात आखिर यःमरि हे धकाः छाय धयातल जुइ? थुगु न्ह्यसःया तप्यंक लिसः मदुसां यःमरि दयेकेत झीसँ याइगु ताः ई न्ह्यवंनिसें याइगु ब्यवसथां धाःसा थुकिया लिसः वयाच्वंगु दु धैगु खँ थुइका कायेफु। ब्यवस्था थुकथं दु –दक्कले न्हापां यःमरि पुन्ही वैगु निलाः न्ह्यः मोहनी स्वन्ति जःखः ज्यापुतय सामाज्या शुरु जुइ । सकस्यां दुहां वःगु न्हापांगु वा निभालय स्वयेकः पानाः भकारिइ स्वथनी लिसें तःसि भाजुपिन्त नं गुलि पुलेगु खः उलि बाली पुले यंकी अले थ्व हे न्हापांगु दुहाँ वःगु वायात तःसिं व म्हय्तय्सं लक्ष्मीद्यः दुहाँ बिज्याःगु भाः पिया बांलाक पुजाआजा याःगु झीसँ स्यूगु खँ खः।

गुलि ज्यापुतय्सं वा लया हयेधुनेवं थुकथं पुजा यायेगु नं याइपिं दुसा ल्यं दनिगु वा लिपा निभालय पानाःमाःगु ब्यवस्था याइगु जुल। अथे हे मोहनी बलय् धुकुतिइ झीगु न्हियान्हिथया जीवनय् छ्यलावयाच्वनागु थीथी ज्याभः पुजा यायेगु नापनापं थ्व हे न्हापांगु खुसिइ दुहांवःगु वा गुलि माःगु खः उलि टिन दाला द्यांचाय तयाः स्वनेगु याइ। न्हूगु वा दुहां मवनिसा सुयाथाय वै वयाथाय वनाःधेवाः पुलाः न्यानाहयाः धुकुतिइ स्वनेगु प्रचलन दुसा थौकन्हे खनेमन्त । थ्व हे न्हापांगु दुहांवःगु अथवा मोहनिबले धुकुतिइ स्वंगु वा यात बजि ल्हुयाः स्वन्तिबले लक्ष्मीपुजा कुन्हु लक्ष्मी द्यःयात छायमाः गु चलन दु।

वयां लिपा न्हापांगु वा यात हाकनं निभालय स्वयेकः पानाः क्यलाः यःनारी पुन्हियात माछिं जाकी चू क्यला सुरक्षित रुपं तयेगु आःतक नं प्रचलनय वयाच्वंगु दु। यःमरि पुन्ही कुन्हु छेँया जःपिं सकलें यचुपिछु जुयाःसुचुकुछु यानाः निलः कयाःहयातैसा व हे न्हूगु लखं यःमरि दयेकेगु याइ। आः यःमरि गथे गुकथं दयेकी धैगु ला झी सकस्यां स्यूगु हे जुल धयाच्वने माःगु मखुत।

दक्कले न्हापां दाः गु क्वालखं जाकी चुं यात न्हाइगु खःसा न्हायगातकी सालूगु कापतं भुनी। अनं लिपा क्वाःलखय चाकू व हाम्वः तयाः संकि अनं लिपा मचाछी च्वनाः यःमरि दयेकेगु शुरु याइ। दकले न्हापां न्हायातःगु जाकी चूं ग्वारा ल्हातय प्यम पुनेमाः धकाः नयचिकं (हाकूचिकं) ल्हातय कयाः बुलिइ। अले ल्हातय् न्ह्यछि जाकी चूं छग्वारा कयाः चिभाःद्यःया,चतुर्देस भुवनया बां लुइकी अथे धैगु सुलुक्क च्वंक छखे च्वका मेखे प्वका लुइकिइ। थुकथं सकलें जःपिं च्वनाः यःमरि, ल्वंचामरि, माथः बाथः (नायः नकिं) गणेद्यः, कुबेर, कुमार द्यःतलिसें मेमेगु छुं छुं आकृति दयेकि।

थुकथं छखे यःमरि दयेका च्वनिसा मेखे यःमरियात हासी वा प्वतासिइ (थौंकन्हे ममः खो) मस्यनी कथं प्वः हाये थें यःमरि हाइगु खः। हासी वा प्वतसिइ त्वपुयातःगु थुसा लुसिं थिया स्वयेबले पुत कि यःमरि बुत धकाः सीकाः यःमरि लिकाइ। अले सकलसिनं इना नै। यःमरि सकलसिनं इनाः नयेधुंकाः दक्कले लिपा दयेकूगु विशेष मरि दक्वं सन्ध्या इ लिपा धुकुतिइ वा भकारी द्यने बांलाक तयाः स्वना बिधिपूर्वक पुजा याइ। मनूतयसं धायेगु याःकि स्वन्तिया लक्ष्मी पुजा थें थ्व नं छगू कथंया लक्ष्मी पुजा हे खः। उकिं यःमरि पुन्हियात धान्य लक्ष्मी पुजा धकाः नं धायेगु याः।

थुकथं यःमरि पुन्हि कुन्हु स्वंगु यःमरि प्यन्हू लिपा लक्ष्मी क्वकायेगु (यःमरि क्वकायेगु) धकाः प्रसाद स्वरुप यःमरि क्वकाइ। सकल जःपिन्त स्वां सिन्हः ग्रहण याकी. म्ह्यायमस्त, भिंचामस्त सकलसित सिन्हः तिकाःनखत्या सःतेधुंकाः यःमरि पुन्ही क्वचाइ। अथे हे यःमरि पुन्हिया मेगु छगू विशेषता धैगु त्वाः त्वालय बहनी सकल मुनाः छेखापतिं वनाः “त्यंछिंत्यः बकःछिंत्यः लातापाता कुलिंचां जुछिंत्यः” धकाः म्ये हाहां यःमरि फ्वं वनेगु अले फ्वना वःगु दकब सामान इना नयेगु चलन आःतक नं दनी। थुकथं यःमरि उन्हि कुन्हु यःमरि दयेके लाःपिं व मलाःपिं सकलसिनं चाकुसे म्माकुसे च्वंगु यःमरिया सवाः कायेगु याइ।

अन्तय् कृषि प्रधान देयया झी आदिवासी नेवाःतयसं हिचःति हायेकाः वा पिनाः, वा सयेकाः लयाः, पानाः, हाया, सुया, जाकी चूं क्यलाः बिधिपुर्वक नीसी यानाः दुनुगलंनिसें थाकू उसिं मचासें सकलें च्वनाः नुगः बुत्ता कियाः दयेकीगु यःमरि मयइगु ला खँ हे मन्त। क्वाःक्वाःगु शरीरय् निंगु, पौष्टिकतां जाःगु यः मरि नयेबलय सुयात जक लुमधनी। थुज्वःगु हे कारणं जुइफु झी पू्र्खापिन्सं यःमरियात यःमरि हे धकाः बांलाःगु नां छुनावंगु जुइमाः।